Accueil CCFr  >   EADC Légendier (passions des martyrs dans l'ordre du calendrier) vol. 3 sur 3 (ms. 477, 478, 479).
Ajouter aux favoris Imprimer cette page (nouvelle fenêtre)

Légendier (passions des martyrs dans l'ordre du calendrier) vol. 3 sur 3 (ms. 477, 478, 479).

Ajouter au panier ExporterFichier PDF de l'instance
Modifié le : 05/09/2023 11:42:37

Présentation globale de la collection

Etablissement de conservation
Bibliothèque d'étude et du patrimoine. Toulouse, Haute-Garonne Voir tous les inventaires
Tous les inventaires
Intitulé de l'instrument de recherche Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques de France. Départements. Série in-quarto — Tome VII. Toulouse
Cote 1-887
Titre Manuscrits de la bibliothèque d'Etude et du Patrimoine de Toulouse
Conditions d'accès L'accès aux collections patrimoniales est soumis à une autorisation préalable.
Conditions d'utilisation Toute publication de documents inédits doit être notifiée à l'établissement.
Citer sous la forme Bibliothèque d'Etude et du Patrimoine de Toulouse, Ms. X, fol. Y.


Informations sur l'instrument de recherche

Auteur(s) Auguste Molinier
Commanditaire Ministère chargé de la Culture et Ministère chargé de l'Enseignement supérieur
Éditeur Bibliothèque nationale de France
Date de l'édition imprimée 1885
Date de la version électronique 29 février 2008
Création
Créé par conversion rétrospective de l'édition imprimée : [Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques de France. Série in-quarto]. Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements. Publié sous les auspices du Ministre de l'Instruction publique — Tome VII. Toulouse. Nîmes. Paris, Imprimerie nationale, 1885. Numérisation et rendu en mode texte réalisés par la société AIS (Paris, France). Encodage effectué selon la DTD EAD-2002 par la société ArchProteus (Vancouver, Canada) le 29 février 2008.
Révision des notices des manuscrits de provenance dominicaine par Emilie Nadal (avril 2021, programme Biblissima "La bibliothèque des Dominicains de Toulouse en ligne") : ms. 3, 18, 19, 20, 27, , 28, 29, 30, 31, 33, 35, 38, 43, 44, 47, 48, 49, 53, 57, 59, 77, 78, 79, 82, 83, 96, 98, 103, 104, 105, 110, 111, 112, 119, 125, 128, 154, 155, 157, 161, 168, 170, 171, 172, 173, 178, 185, 188, 191, 197, 214, 215, 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270, 274, 287, 296-297, 309, 313, 314, 332, 333, 335, 336, 337, 339, 342, 345-346, 347-348, 349, 361-362, 365, 378, 379, 385, 388, 392, 410, 418, 450, 460, 462, 467, 477, 478, 479, 480-481, 485, 486, 487, 488, 489, 490, 609, 610, 696, 741, 744, 813, 814, 818, 823, 874, 883. Addition des cotes et des provenances du catalogue Dauzat de 1819 pour tous les manuscrits sur parchemin (Toulouse, BM, ms. 1176, p. 457-487), à partir de la restitution transmise par Thomas Falmagne (mai 2021).
Langue(s) de l'instrument de recherche Catalogue rédigé en français
Notes
Permalien https://ccfr.bnf.fr/portailccfr/ark:/16871/005FRCGMBPF-315556101-01a
Catalogue général des manuscrits
Présentation du contenu
Cote :  Ms. 479 Ancienne cote :  n° 64 (1819, Dauzat) Ancienne cote :  I, 44 (avant 1885) Support :  Parchemin Importance matérielle :  1 feuillet de garde médiéval (f. A) + 305 feuillets (numérotation qui passe de 127 à 129 + f. 266bis) + 1 feuillet de garde médiéval. Écriture :  Littera textualis libraria homogène. Le copiste semble identique dans les trois volumes du légendier : ms. 477, 478 et 479. Particularités codicologiques :  32 cahiers composés de quatre bifeuillets des cahiers n° 1 à 19 (f. 1-153), composés de six bifeuillets des cahiers n° 20 à 32 (f. 154-306). En tête du cahier n° 1, un feuillet sur onglet contenant la table des matières (f. A). Il manque deux feuillets, probablement vierge, à la fin du dernier cahier. Réclames à chaque cahier. Réglure :  Réglure à la mine de plomb. Texte sur deux colonnes, 36-37 lignes. Décoration :  Environ 90 initiales puzzle filigranées rouge et bleue à l'encre rouge et bleue (à chaque début de texte, sauf pour s. Longin), quelques initiales filigranées qu'Hiromi Haruna-Czaplicki (Haruna-Czaplicki, 2006, vol. III, pl. 221-222; Haruna-Czaplicki, 2018) rapproche de celles du Missel dominicain ms. 104 (daté de 1270-1302 d'après les saints présents dans le calendrier), voir notamment deux initiales filigranées ornées de poissons (f. 6r, 39r). Manicule f. 204v. Dimensions  375 x 260 (285 x 185) mm. Reliure :  Reliure du 16e siècle, cousue sur cinq nerfs, non restaurée. Ais de carton couverts d'une peau brun clair estampée à froid d'un double encadrement de filets, avec fleuron aux angles et au centre du plat. Traces de chaîne en tête du plat inférieur. L'ouvrage, non restauré, est un des rares exemplaires dominicains à posséder encore ces étiquettes en place sur le volume. Autres caractéristiques matérielles :  Toulouselien[5050] Présentation du contenu : 

Légendier anonyme, passions des martyrs, vol. 3 sur 3 (ms. 477, 478, 479). Ces trois volumes, peut-être annotés par Bernard Gui lien[Annotateur](ms. 477, f. 187v ; ms. 479, f. 158r : Molinier, 1885, p. 275 et 282), ont été utilisés par ce dernier pour compiler son Speculum sanctorale (Dubreil-Arcin, 2011, p. 221-228). Ils appartiennent à un même groupe, unis par un contenu similaire, un copiste et un enlumineur identiques et plusieurs indices codicologiques proches (format, réglure et reliure identiques, cahiers de quatre bifeuillets pour les ms. 477 et 478, et pour la première partie du ms. 479). Identification des textes d'après Molinier (1885) notamment pour les références aux Acta Sanctorum, cités AA. SS, et pour quelques renvois aux versions imprimés. Les correspondances avec la Bibliotheca Hagiographica Latina (désormais citée BHL) sont ici reportées d'après Dubreil-Arcin, 2018, p. 297-322 et Haruna-Czaplicki, 2018, p. 277-287 (parfois en désaccord).On ne reprend ici que le début des rubriques avec le nom du saint, mais celles-ci indiquent généralement aussi leur lieu de mort.

A) Table des matières (f.Ar) du 14e siècle, avec addition des feuillets correspondants par une main différente.

B) A la suite de la table (f. Av), d'une autre main, Bulle de Grégoire IX, du 10 mai 1227, en faveur des Dominicains : Quoniam habundavit iniquitas... .. (Potthast, n° 7896, identifiée par Molinier, 1885, p. 286).

1) Passio s. Andree (f. 1r-14r), BHL 428 (et BHL 430 selon Haruna-Czaplicki, 2018, p. 277-287) : « Passionem s. Andree, quam oculis nostris... » (f. 1r), « De mirabilibus ejusdem... (f. 3v) - Inclita sanctorum apostolorum trophea... » (f. 4r).

2) Passio s. Longini martiris (f. 14r-15v), BHL 4965 : « In diebus Domini nostri Ihesu Christi fuit quidam miles... ».

3) Passio s. Eulalie virginis et martyris (f. 15v-17r), BHL 2693 : « Sancta igitur Eulalia Barchilinensium civis... ».

4) Passio Eulalie virginis et martiris que passa est in civitate Emerita (f. 17r-20r), BHL 2700 : « Innumerus populus et infinita... ». Écriture différente au f. 18v.

5) Passio s. Lucie virginis et martyris (f. 20r-21v), BHL 4992 : « Cum per universam Sicilie provinciam beatissime virginis... »

6) Passio s. Thome apostoli (f. 21v-27v), BHL 8136 : « Dum apostolus Thomas qui et Didimus... »

7) Passio s. Anastasie virginis (f. 27v-33r) : « Sancto confessori Christi Grisogono Anastasia... »

8) Vita s. Thome Cantuariensis (f. 33r-37r) : « Sacro sanctam ecclesiam jugiter impugnat... ».

9) Passio s. Thome episcopi et martyris qui passus est in Cantuariensi (f. 37r-39) : « Ex insperato et in transitu mihi Dei gracia... ».

10) Miracula eiusdem martyris [Thome Cantuariensis] (f. 39r-43r) : « Cum beatus Thomas moratus est aput Pontiniacum... »

11) Passio s. Columbe virginis et martyris (f. 43r-44r), BHL 1894 : « In diebus illis adveniens Aurelianus imperator... ».

12) Vita vel passio beatissimorum martyrium Juliani et Basilisse sponse eius (f. 44r-56r), BHL 4529 : « Beati martyres seculum relinquentes... ».

13) Passio s. martyrum Fabiani et Sebastiani (f. 56r-70r) : « Rome Fabiani episcopi qui eum quatuordecim... ».

14) Passio s. virginum Agnetis et Emerenciane (f. 70r-72v), BHL 156 : « Ambrosius, servus Christi, virginibus sacris... ».

15) Passio s. Vincencii martyris (f. 72v-76r), AA. SS., janvier, II, 394 ; BHL 8628 : « Probabile satis est... ».

16) Passio s. ac beatissimi Preiecti episcopi et martyris (f. 76r-79r), AA. SS., janvier, II, 633 ; BHL 6917 : « Supernas caritas Christi, cujus alternantur... ».

17) Passio s. Policarpi presbiteri [corrigé en marge episcopi ] (f. 79r-81r), BHL 6870 : « Ecclesie Dei, que est aput Zmirnam... ».

18) Passio s. Blasii episcopi et martyris (f. 81r-82v) : « Unigenitus filius et verbum Dei, per quem omnia... ».

19) Passio s. Agathe virginis et martyris (f. 82v-86r), vie attribuée à saint Ambroise : « In diebus illis, sub Decio imperatore et Quintiano proconsule... ».

20) Passio s. Juliane virginis (f. 86v-89r), BHL 4522 : « Benignitas Salvatoris nostri martirum triumpho est... ».

21) Passio s. Tecle virginis et martiris (f. 89r-93r), Stegmüller, Repertorium biblicum, n° 229,1 (Passio s. Theclae, versio latina A) ; BLH 8020a : « Ascendente autem Paulo Ychonium post Antiochie fugam... ».

22) Passio s. Felicitatis et Perpetue (f. 93r-94r), BHL 6634 : « Facta itaque persecutione sub Valeriano et Gallieno... ».

23) Passio s. Eleuterii episcopi et Anthie matris eius (f. 94v-96v), BHL 2541 : « Eleuterii episcopi nobilissimi viri nos delectat... ».

24) Passio s. Georgii martiris (f. 96v-99v): « Cum sub Decio imperatore populus vel gens ydolorum... ».

25) Passio s. martirum Victoris et Corone (f. 99v-101r), BHL 8561 : « In diebus illis, fuit persecutio magna christianorum sub Antonino... ».

26) Tractatus de obitu s. Marchi evangeliste, editus a beato Iheronimo (f. 101r-102r), BHL 5272 (5273 selon Haruna-Czaplicki, 2018, p. 277-287) : « Marchus evangelista Dei electus... ».

27) Passio s. Vitali martiris...a b. Ambrosio episcopo (f. 102r-104r) : « Ambrosius servus Christi...In divinis voluminibus reus subscribitur... ».

28) Passio s. Iacobi apostoli (f. 104r-105v), BHL 4089 (4093 selon Haruna-Czaplicki, 2018, p. 277-287) : « Tempore quo uno annorum post passionem Dominicam completam... ».

29) Passio s. Phylippi apostoli (f. 105v-106v), BHL 6814 : « Post Ascensionem Domini et salvatoris nostri Ihesu Christi beatus quidem... ».

30) Translatio s. Stephani protomartiris (f. 106v-108r), BHL 7878b : « Sanctorum patrocinia ubique locorum veneranda sunt... ».

31) Passio s. Poncii senatoris et martiris (f. 108r-112v), BHL 6896 : « Martirum quis potest reddere nisi Deo tribuente certamina... ».

32) Passio s. martirum Nerei et Achillei, et Domitille virginis (f. 112v-118r), BHL 6058 (jusqu'au f. 115r) : « Nisi in defendenda fide... ».

33) Passio s. Pancracii martiris (f. 118r-119r), BHL 6420 : « Temporibus Diocleciani et Maximiani iniquissimorum principum... ».

34) Passio s. Bonifacii martiris (f. 119r-121r) : « Temporibus Diocleciani quater et Maximiani ter inipissimorum imperator... ».

35) Passio s. Vincencii martiris...in pago Agenensi (f. 121r-123r), BHL 8623 : « De sancti ac beatissimi martiris Vincencii passione... ».

36) Passio s. matirum Viti et Modesti (f. 123r-129r), BHL 8714 : « Magnitudinem Dei atque mansuetudinem... ».

37) Passio s. martirum Cyrici et Julite (f. 129r-132v), BHL 1806 : « Facta est autem persecucio Chrisianorum tempore... ».

38) Passio s. martirum Johannis et Pauli (f. 132v-133v), BHL 3239 : « Igitur postquam Constantinus migravit ad celos... ».

39) Vita vel passio s. Lupercii martiris (f. 133v-137r), BHL 5071 : « Preciosa sunt Domino et expectata martirum... ».

40) Passio s. martirum Petri et Pauli (f. 137r-142r), BHL 6649 : « In diebus illis cum in urbe Roma verbum Dei apostolus... ».

41) Tractatus de actibus et passione b. Petri apostoli, a Lino, Romano episcopus editus (f. 142r-148v), BHL 6663 : « Licet plurima de apstolicis signis sacre Euvangeliorum... ».

42) Item tractatus de actibus et martirio s. Pauli apostoli ab eodem Lino greca lingua editus (f. 148v-153v), BHL 6574 : « Fuit quidam in Iherusalem de tribu Benjamin... ».

43) Passio s. virginum Fidei, Spei, Caritatis et matris earum Sapiencie (f. 154r-157r), BHL 2970 : « Mulier igitur quedam nomine Sapiencia... ».

44) Passio s. Felicitatis et VII filiorum eius, Januarii, Felicis, Filippi, Silvani, Alexandri, Vitalis, Marcialis... (f. 157r-158r) : « In diebus illis, Felicitatis illustris femina ac chrisianissima.... ». Omis par Molinier dans le Catalogue de 1885.

45) Passio s. Margarite [corrigé en Margarete] virginis et martiris (f. 158r-162r), BHL 5303 : « Post resurrectionem Domini nostri Ihesu Christi et gloriosam Ascensionem eius... ». A la marge, d'une main du 14e s. qui pourrait, selon Molinier, être de Bernard Gui : « Nota quod ubique debet dici Margareta, cum e, exceptis locis in quibus notatum est » (Molinier, 1885, p. 282).

46) Passio s. Christine virginis (f. 162r-166v), BHL 1749 : « Fuit autem olim quedam sancta et venerabilis puella... ».

47) Prefatio in passione b. Jacobi apostoli (f. 166v), BHL 4057 : « Natalis beati Jacobi apostoli fratris Iohannis euvangeliste... ».

48) Passio beatissimi Jacobi apostoli....edita a beato Clemente Alexandrino episcopo (f. 166v-169r), BHL 4057 : « Apostolus Domini nostri Ihesu Christi Jacobus... ».

49) Item de miraculis beati Jacobi (f. 169r-v) : « Procedente vero tempore post, quidam peregrinus pergens... ».

50) Passio s. Christofori martiris (f. 169v-172r), BHL 1766 : « Tempore illo regnante Dagno in civitate Samon... ».

51) Passio s. Cucufati martiris (f. 172r-173v), BHL 1999 : « Magnum olim et animirabile valdeque perspicuum miraculum... ».

52) Passio s. Felicis episcopi et martiris (f. 173v-175v), BHL 2869 : « In diebus illis erat quidam puer nomine Felix... ».

53) Passio s. martirum Nazarii et Celsi (f. 175v-182r), BHL 6039 : « Virtutum quidem laudes et belli gloriosa certamina... ».

54) Passio s. Pantaleonis martiris (f. 182r-186r), BHL 6440 : « In tempore illo facta est persecutio Christianorum propter fidem... ».

55) Passio s. Felicis martiris qui passus est in Ravenna [corrigé en Gerunda] civitate... (f. 186r-188r), BHL 2864 : « In diebus illis, sub Diocletiano et Maximiano consulibus, tempore quo... ».

56) Tractatus de inventione corporis beatissimi martiris Stephani prothomartiris Christi (f. 188r-189v), Migne, Patrologia latina, 41, c. 807 (traité de Lucien, prêtre de Jérusalem, traduit en latin par l'espagnol Avitus) ; BHL 7853 : « Lucianus misericordia Dei indigens... ».

57) Passio s. Sixti episcopi et martiris (f. 189v-190v), BHL 7812 : « Magna martirum et precelsa sunt... ».

58) Passio s. martirum Justi et Pastoris (f. 190v-191v), BHL 4595 : « In diebus illis, dum crudelissimus Dacianus... ».

59) Passio s. Menne [corrigé en Manetis] (f. 191v-194r) : « Item singulorum gesta sanctorum beati Mammetis... ».

60) Passio s. Cypriani episcopi et martiris (f. 194r-195r), BHL 2038d : « In diebus illis Tusco et Basso consulibus, Cartagine... ».

61) Passio s. Laurentii levite et martiris (f. 195r-198v), BHL 7801 et 4753 : « Horta quidem sedicione sub Decio Cesare... ».

62) Passio s. martirum Ypoliti et Concordie nutricis eius (f. 198v-200r), BHL 3961 : « Consumato igitur beati Laurencii martirio... ».

63) Passio s. Simphoriani martiris (f. 200r-201v) : « In diebus illis cum aversus Christianorum nomen... ».

64) Passio s. Bartholomei apostoli (f. 201v-206v), BHL 1002 : « In die autem tres esse apud hystoriographos asseruntur... ».

65) Passio s. Genesii martiri (f. 206v-207v), BHL 3304 : « Proprium atque indigenam Arelatensis urbis... ».

66) Passio s. Juliani martiris (f. 207v-208v), BHL 4540 : « Sublimem atque venerabilem passionem beatissimi Juliani... ».

67) Vita s. Sabine virginis (f. 208v-210v) : « Sabinus autem nobilis et dives in opido... ».

68) Incipit sermo de decollatione beati Johannis Baptiste (f. 210v-213r) : « Heu me, quid agam, unde sermonis exordium faciam... ».

65) Passio s. Marcelli martiris (f. 213r-214r), BHL 5245 : « Cum sub Antonino, qui Romani imperii apicem... ».

66) Passio s. Ferreoli martiris (f. 214r-215r), BHL 2912 : « Dum perversas provincias Christanorum genus... ».

67) Passio s. Eugenie virginis et martiris, sociorumque eius Proti et Jacincti (f. 215r-221v), BHL 2666 : « Septimo igitur consulatus sui anno... ».

68) Passio s. Eufemie virginis et martiris (f. 221v-224v), BHL 2708c : « In diebus illis erat in Europa congregatio magna... ».

69) Passio s. Mathei apostoli et evangeliste (f. 224v-228v), BHL 5690 : « Quoniam Deo cura est de hominibus... ».

70) Passio s. Mauricii, Exuperii, Candidi, Victoris atque Vitalis (f. 228v-230v) : « Sub Maximiano qui Romane reipublice cum Diocleciano... ».

71) Passio s. martirum Cypriani et Justine (f. 230v-237v) : « In diebus illis sub Diocleciano imperatore, in civitate Antiochia... ».

72) Passio s. martirum Cosme et Damiani, Autemii, Leoncii et Euprepii (f. 238r-239r) : « In diebus illis subs Diocleciano et Maximiano imperatoribus, sedente Lysia... ».

73) Passio s. Leodegarii episcopi et martiris (f. 239v-242v), BHL 4851 (selon Molinier, 1885 : fragment de la vie d'Ursin, éditée par Mabillon, AA. SS. ord. S. Benedicti, II, 698 et suiv.) ; : « Igitur beatus Leodegarius ex progenie celsa Francorum... ».

74) Item de mirabilibus ejusdem (f. 242v-245r), BHL 4851 : « Illo igitur in tempore, sacerdotes quidam... ».

75) Passio s. Fidi virginis et martiris (f. 245r-246r), BHL 2928 : « Sancta igitur Fides, Agennensium civitate oriunda... ».

76) Passio s. martirum Sergi et Bachi (f. 246r-251r), BHL 7601 : « In diebus illis Maximiano tyranno regnante... ».

77) Passio s. martirum Dionisi episcopi, Rustici et Eleutherii (f. 251r-252v) : « Gloriose martirum passiones et preciosa Domino ipsorum... ».

78) Passio beatissimi Caprasii martiris (f. 252v-254r) : « Eo igitur tempore, quo beata Fides pro Christi fide... ».

79) Passio s. martirum Crispini et Crispiniani (f. 254v-256r), BHL 1990 : « Temporinus illis cum Maximianus et Dioclecianus, qui simul imperii... ».

80) Passio s. apostolorum Symonis et Jude (f. 256r-260v), BHL 7749 : « Simon itaque Cananeus et Judas Zelotes... ».

81) Passio beatissimi martiris Christi Quintini (f. 260v-264r), BHL 7008 : « Descriptiones vitae sanctorum martirum preconia sunt victoris... ».

82) Inventio corporis sancti Quinti (f. 264r-265r), AA. SS., janvier, I, 154-155 ; BHL 7014 : « Huic itaque viro sanctissimo inter cetera virtutum suarum... ».

83) Vita et passio beati Eustachii martiris (f. 265r-268v), BHL 2760 : « In diebus Trajani imperatoris, demonum prevalente fallacia... ».

84) Passio s. Menne martiris (f 268v-270v), BHL 5921 : « Anno igitur secundo imperii sui, Diocletianus augustus... ».

85) Passio s. Aciscli et Victorie (f. 270v-272v), BHL 26 : « In temporibus illis, cum primum descendisset ad urbem... ».

86) Passio s. Romani et comitum eius (f. 272v-275v) : « Tempore Diocleciani et Maximiani imperatorum, cum a paganis... ».

87) Translatio s. Stephani prothomartiris Iherosolimis ad Constantinopolim civitatem (f. 275v-277r), BHL 7858 : « Factum est autem cum esset reconditum corpus s. Stephani... ».

88) Passio s. Cecile virginis ac sociorumque eorumdem (f. 277r-284r), BHL 1495 : « Humanas laudes et insula mortalium... ».

89) Passio s. Clementis episcopi (f. 284r-286v), BHL 1848 : « Tercius Romane ecclesie prefuit Clemens... ».

90) Passio s. Grisogoni martiris (f. 286v-288r), BHL 1795 : « Omnia que a sanctis gesta sunt vel que de eis... ».

91) Passio s. Petri episcopi et martiris (f. 288v-290v), BHL 6696 : « Ad corroboranda corda credencium... ».

92) Passio beate Katerine virginis et martiris (f. 290v-294r), BHL 1659 : « Regnante igitur Maxencio Cesare, Maximiani augusti filio... ».

93) Passio beatissimi Saturnini episcopi et martiris (f. 294r-300v), BHL 7503 « Igitur in temporis curriculo postquam salvator noster... » (f. 294r), « Explicit passio s. Saturnini tolosani pontificis que scriptorum vicio fuerat depravata, sed a Borello, Ausonensi scolastico est correcta, quia ab eiusdem litterato auctore fuerat dictata » (f. 300v).

94) Passio s. Saturnini (f. 300v-301r), voir Ruinard, Acta sincera, p. 109 : « Mansit aliquamdiu sub vili cespite... ».

95) Item de mirabilibus eius (f. 301r-302r) : « Saturninus igitur martir ut fertur, ab apostolis ordinatus... ».

96) Item de actibus eiusdem Saturnini (f. 302v-305r) : « Honoratus quidem Tolose episcopus, et Firmus atque Firminus... ».

Historique de la conservation :  Informations sur le traitement : Notice de Molinier (1885) révisée par Emilie Nadal (mars 2021).

Notice sur le couvent des Jacobins de Toulouse, Toulouse, A. Chauvin, 1865, p. 27.

Molinier A., Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements, t.VII. Toulouse, Nîmes, Paris, 1885, p. IX, p. 279-286. https://archive.org/details/cataloguegnr07franuoft/page/278/mode/2up

Van Beek C.I.M.I, Passio sanctorum Perpetuae et Felicitatis, vol. 1, Nimègue, 1936, p. 126.

De Gaiffier B., « Notes complémentaires sur saint Vincent d'Agen », Recherches d'hagiographie latine, Bruxelles, 1971, p. 48-49 (Subsidia hagiographica n° 52)

Philippart G., Les légendiers latins et autres manuscrits hagiographiques, Turnhout, Brepols, 1977, p. 102 note 86.

Dolbeau F., « Anciens possesseurs des mansucrits hagiographiques latins de la Bibliothèque nationale de Paris », Revue d'histoire des textes, 9, 1979, p. 193 note 4 (cités sous leur ancienne cote : I, 10 ; I, 14 et I, 44).

Dolbeau F., « Notes sur l'organisation interne des légendiers latins », Hagiographie, cultures et sociétés (IVe-XVe s.), Paris, 1981, p. 12-31.

Toulouse. Sur les chemins de Saint-Jacques. De saint Saturnin au « Tour des Corps Saints » (Vème - XVIIIème siècles), cat. expo., Toulouse, Couvent des Jacobins, 1999, p. 250, n° 212.

Bultot-Verleysen A.-M., « Le Speculum sanctorale de Bernard Gui, témoin d'un intérêtp our la Vita de saint Géraud d'Aurillac au XIVe siècle », in E. Renard, M. Trigalet, X. Hermand, P. Bertrand (éd.), « Scribere sanctorum gesta » Recueil d'études d'hagiographie médiévale offert à Guy Philippart, (Hagiologia. Études sur la sainteté en Occident. Volume 3), Turnhout, Brepols, 2005, p. 371 note 23.

Gilles-Raynal A.-V., « Le dossier hagiographique de saint Saturnin de Toulouse (SGH XII) », in Goullet M., Heinzelmann M. (dir.), Miracles, vies et réécritures dans l'Occident médiéval, Jan Thorbecke Verlag, 2006, p. 376 (notice du ms. sur le De mirabilis sancti Saturnini BHL 7506), p. 384 (notice du ms. sur la Gesta Saturnini, BHL 7507), p. 392-393 (notice du ms. sur la Passion rimée, BHL 7503).

Haruna-Czaplicki H., Les manuscrits enluminés exécutés pour Bernard de Castanet évêque d'Albi de 1276 à 1308, et la production du livre à Toulouse aux alentours de 1300, thèse sous la direction de M. Pradalier-Schlumberger, Université Toulouse Le Mirail, 2006, vol. III, pl. 221-223.

Dubreil-Arcin, Vies de saints, légendes de soi. L'écriture hagiographique dominicaine jusqu'au Speculum sanctorale de Bernard Gui, Turnhout, Brepols, 2011, p. 173 note 41, p. 221-228, p. 372-373, p. 413-419.

Baillet C., Henriet P., « Gallia, 1130-fin XIIIe siècle. Province de Bordeaux, Auch et Narbonne », in Goullet M. (dir.), Hagiographies, t. 6, Turnhout, Brepols, 2014, p. 705-807 (cité par Medioevo Latino (MEL), n° 5503).

Morard M., « La bibliothèque évaporée. Livres et manuscrits des dominicains de Toulouse (1215-1840) » in Bériou N., Morard M., Nebbiai D. (éds.), Entre stabilité et itinérance. Livres et culture des ordres mendiants, Bibliologia 37, Turnhout, Brepols, 2014, p. 79, p. 85 note 52, p. 86 note 56, p. 107, p. 111.

Falmagne T., « Fragments et bibliothèques médiévales à Toulouse : vestiges mineurs, signes de bibliothèques majeures disparues », Culture religieuse méridionale. Les manuscrits et leur contexte artistique, Cahiers de Fanjeaux 51, Toulouse, Privat, 2016, p. 372, p. 381, n° 61.

Kaestli J.-D., « Les Actes de Paul et Thècle dans la tradition latine. Recherches sur les manuscrits des diverses formes de la Passio Theclae et leur signalement dans la Bibliotheca hagiographica latina », Analecta Bollandiana, 2017, 135, p. 265-358.

Baillet C., « Les saints de Gascogne dans le légendier de l'abbaye de Moissac », in Peloux F. (éd.), Le légendier de Moissac et la culture hagiographique méridionale autour de l'an mil, Brepols, Turnhout, 2018, p. 355, p. 361-362, p. 366.

Dubreil-Arcin A., « Une collection hagiographique dominicaine apparentée au légendier de Moissac : les mss. 477, 478 et 479 de la Bibliothèque municipale de Toulouse », in Peloux F. (éd.), Le légendier de Moissac et la culture hagiographique méridionale autour de l'an mil, Brepols, Turnhout, 2018, p. 289-322.

Gilles-Raynal A.-V., « Le dossier de saint Saturnin de Toulouse dans le légendier de Moissac : aux origines du dossier légendaire ? », in Peloux F. (éd.), Le légendier de Moissac et la culture hagiographique méridionale autour de l'an mil, Brepols, Turnhout, 2018, p. 236 note 5, p. 340 note 56.

Haruna-Czaplicki H., « Histoire et décoration de deux légendier toulousains apparentés au légendier de Moissac (BnF, lat. 3809A-5306 et Toulouse, Bibl. mun. 477-478 et 479, ca 1300) », in Peloux F. (éd.), Le légendier de Moissac et la culture hagiographique méridionale autour de l'an mil, Brepols, Turnhout, 2018, p. 231-287.

Falmagne T., « Fragments et recyclage d'une Bible chez les dominicains de Toulouse », in Nadal É., Vène M. (dir), La bibliothèque des dominicains de Toulouse, Toulouse, PUM, 2020, p. 39 note 12.

Nadal É., « Catalogue de l'exposition Manuscrits médiévaux des dominicains de Toulouse. Mémoire d'une bibliothèque », in Nadal É., Vène M. (dir), La bibliothèque des dominicains de Toulouse, Toulouse, PUM, 2020, p. 150 note 1.

Bibale ms. 479

Cote Ms. 479
Ancienne cote n° 64 (1819, Dauzat)
Ancienne cote I, 44 (avant 1885)
Titre Légendier (passions des martyrs dans l'ordre du calendrier) vol. 3 sur 3 (ms. 477, 478, 479).
Date 1290-1300
Langue Latin
Support Parchemin
Importance matérielle 1 feuillet de garde médiéval (f. A) + 305 feuillets (numérotation qui passe de 127 à 129 + f. 266bis) + 1 feuillet de garde médiéval.
Écriture Littera textualis libraria homogène. Le copiste semble identique dans les trois volumes du légendier : ms. 477, 478 et 479.
Particularités codicologiques 32 cahiers composés de quatre bifeuillets des cahiers n° 1 à 19 (f. 1-153), composés de six bifeuillets des cahiers n° 20 à 32 (f. 154-306). En tête du cahier n° 1, un feuillet sur onglet contenant la table des matières (f. A). Il manque deux feuillets, probablement vierge, à la fin du dernier cahier. Réclames à chaque cahier.
Réglure Réglure à la mine de plomb. Texte sur deux colonnes, 36-37 lignes.
Décoration Environ 90 initiales puzzle filigranées rouge et bleue à l'encre rouge et bleue (à chaque début de texte, sauf pour s. Longin), quelques initiales filigranées qu'Hiromi Haruna-Czaplicki (Haruna-Czaplicki, 2006, vol. III, pl. 221-222; Haruna-Czaplicki, 2018) rapproche de celles du Missel dominicain ms. 104 (daté de 1270-1302 d'après les saints présents dans le calendrier), voir notamment deux initiales filigranées ornées de poissons (f. 6r, 39r). Manicule f. 204v.
Dimensions 375 x 260 (285 x 185) mm.
Reliure Reliure du 16e siècle, cousue sur cinq nerfs, non restaurée. Ais de carton couverts d'une peau brun clair estampée à froid d'un double encadrement de filets, avec fleuron aux angles et au centre du plat. Traces de chaîne en tête du plat inférieur. L'ouvrage, non restauré, est un des rares exemplaires dominicains à posséder encore ces étiquettes en place sur le volume.
Autres caractéristiques matérielles Toulouselien[5050]
Présentation du contenu

Légendier anonyme, passions des martyrs, vol. 3 sur 3 (ms. 477, 478, 479). Ces trois volumes, peut-être annotés par Bernard Gui lien[Annotateur](ms. 477, f. 187v ; ms. 479, f. 158r : Molinier, 1885, p. 275 et 282), ont été utilisés par ce dernier pour compiler son Speculum sanctorale (Dubreil-Arcin, 2011, p. 221-228). Ils appartiennent à un même groupe, unis par un contenu similaire, un copiste et un enlumineur identiques et plusieurs indices codicologiques proches (format, réglure et reliure identiques, cahiers de quatre bifeuillets pour les ms. 477 et 478, et pour la première partie du ms. 479). Identification des textes d'après Molinier (1885) notamment pour les références aux Acta Sanctorum, cités AA. SS, et pour quelques renvois aux versions imprimés. Les correspondances avec la Bibliotheca Hagiographica Latina (désormais citée BHL) sont ici reportées d'après Dubreil-Arcin, 2018, p. 297-322 et Haruna-Czaplicki, 2018, p. 277-287 (parfois en désaccord).On ne reprend ici que le début des rubriques avec le nom du saint, mais celles-ci indiquent généralement aussi leur lieu de mort.

A) Table des matières (f.Ar) du 14e siècle, avec addition des feuillets correspondants par une main différente.

B) A la suite de la table (f. Av), d'une autre main, Bulle de Grégoire IX, du 10 mai 1227, en faveur des Dominicains : Quoniam habundavit iniquitas... .. (Potthast, n° 7896, identifiée par Molinier, 1885, p. 286).

1) Passio s. Andree (f. 1r-14r), BHL 428 (et BHL 430 selon Haruna-Czaplicki, 2018, p. 277-287) : « Passionem s. Andree, quam oculis nostris... » (f. 1r), « De mirabilibus ejusdem... (f. 3v) - Inclita sanctorum apostolorum trophea... » (f. 4r).

2) Passio s. Longini martiris (f. 14r-15v), BHL 4965 : « In diebus Domini nostri Ihesu Christi fuit quidam miles... ».

3) Passio s. Eulalie virginis et martyris (f. 15v-17r), BHL 2693 : « Sancta igitur Eulalia Barchilinensium civis... ».

4) Passio Eulalie virginis et martiris que passa est in civitate Emerita (f. 17r-20r), BHL 2700 : « Innumerus populus et infinita... ». Écriture différente au f. 18v.

5) Passio s. Lucie virginis et martyris (f. 20r-21v), BHL 4992 : « Cum per universam Sicilie provinciam beatissime virginis... »

6) Passio s. Thome apostoli (f. 21v-27v), BHL 8136 : « Dum apostolus Thomas qui et Didimus... »

7) Passio s. Anastasie virginis (f. 27v-33r) : « Sancto confessori Christi Grisogono Anastasia... »

8) Vita s. Thome Cantuariensis (f. 33r-37r) : « Sacro sanctam ecclesiam jugiter impugnat... ».

9) Passio s. Thome episcopi et martyris qui passus est in Cantuariensi (f. 37r-39) : « Ex insperato et in transitu mihi Dei gracia... ».

10) Miracula eiusdem martyris [Thome Cantuariensis] (f. 39r-43r) : « Cum beatus Thomas moratus est aput Pontiniacum... »

11) Passio s. Columbe virginis et martyris (f. 43r-44r), BHL 1894 : « In diebus illis adveniens Aurelianus imperator... ».

12) Vita vel passio beatissimorum martyrium Juliani et Basilisse sponse eius (f. 44r-56r), BHL 4529 : « Beati martyres seculum relinquentes... ».

13) Passio s. martyrum Fabiani et Sebastiani (f. 56r-70r) : « Rome Fabiani episcopi qui eum quatuordecim... ».

14) Passio s. virginum Agnetis et Emerenciane (f. 70r-72v), BHL 156 : « Ambrosius, servus Christi, virginibus sacris... ».

15) Passio s. Vincencii martyris (f. 72v-76r), AA. SS., janvier, II, 394 ; BHL 8628 : « Probabile satis est... ».

16) Passio s. ac beatissimi Preiecti episcopi et martyris (f. 76r-79r), AA. SS., janvier, II, 633 ; BHL 6917 : « Supernas caritas Christi, cujus alternantur... ».

17) Passio s. Policarpi presbiteri [corrigé en marge episcopi ] (f. 79r-81r), BHL 6870 : « Ecclesie Dei, que est aput Zmirnam... ».

18) Passio s. Blasii episcopi et martyris (f. 81r-82v) : « Unigenitus filius et verbum Dei, per quem omnia... ».

19) Passio s. Agathe virginis et martyris (f. 82v-86r), vie attribuée à saint Ambroise : « In diebus illis, sub Decio imperatore et Quintiano proconsule... ».

20) Passio s. Juliane virginis (f. 86v-89r), BHL 4522 : « Benignitas Salvatoris nostri martirum triumpho est... ».

21) Passio s. Tecle virginis et martiris (f. 89r-93r), Stegmüller, Repertorium biblicum, n° 229,1 (Passio s. Theclae, versio latina A) ; BLH 8020a : « Ascendente autem Paulo Ychonium post Antiochie fugam... ».

22) Passio s. Felicitatis et Perpetue (f. 93r-94r), BHL 6634 : « Facta itaque persecutione sub Valeriano et Gallieno... ».

23) Passio s. Eleuterii episcopi et Anthie matris eius (f. 94v-96v), BHL 2541 : « Eleuterii episcopi nobilissimi viri nos delectat... ».

24) Passio s. Georgii martiris (f. 96v-99v): « Cum sub Decio imperatore populus vel gens ydolorum... ».

25) Passio s. martirum Victoris et Corone (f. 99v-101r), BHL 8561 : « In diebus illis, fuit persecutio magna christianorum sub Antonino... ».

26) Tractatus de obitu s. Marchi evangeliste, editus a beato Iheronimo (f. 101r-102r), BHL 5272 (5273 selon Haruna-Czaplicki, 2018, p. 277-287) : « Marchus evangelista Dei electus... ».

27) Passio s. Vitali martiris...a b. Ambrosio episcopo (f. 102r-104r) : « Ambrosius servus Christi...In divinis voluminibus reus subscribitur... ».

28) Passio s. Iacobi apostoli (f. 104r-105v), BHL 4089 (4093 selon Haruna-Czaplicki, 2018, p. 277-287) : « Tempore quo uno annorum post passionem Dominicam completam... ».

29) Passio s. Phylippi apostoli (f. 105v-106v), BHL 6814 : « Post Ascensionem Domini et salvatoris nostri Ihesu Christi beatus quidem... ».

30) Translatio s. Stephani protomartiris (f. 106v-108r), BHL 7878b : « Sanctorum patrocinia ubique locorum veneranda sunt... ».

31) Passio s. Poncii senatoris et martiris (f. 108r-112v), BHL 6896 : « Martirum quis potest reddere nisi Deo tribuente certamina... ».

32) Passio s. martirum Nerei et Achillei, et Domitille virginis (f. 112v-118r), BHL 6058 (jusqu'au f. 115r) : « Nisi in defendenda fide... ».

33) Passio s. Pancracii martiris (f. 118r-119r), BHL 6420 : « Temporibus Diocleciani et Maximiani iniquissimorum principum... ».

34) Passio s. Bonifacii martiris (f. 119r-121r) : « Temporibus Diocleciani quater et Maximiani ter inipissimorum imperator... ».

35) Passio s. Vincencii martiris...in pago Agenensi (f. 121r-123r), BHL 8623 : « De sancti ac beatissimi martiris Vincencii passione... ».

36) Passio s. matirum Viti et Modesti (f. 123r-129r), BHL 8714 : « Magnitudinem Dei atque mansuetudinem... ».

37) Passio s. martirum Cyrici et Julite (f. 129r-132v), BHL 1806 : « Facta est autem persecucio Chrisianorum tempore... ».

38) Passio s. martirum Johannis et Pauli (f. 132v-133v), BHL 3239 : « Igitur postquam Constantinus migravit ad celos... ».

39) Vita vel passio s. Lupercii martiris (f. 133v-137r), BHL 5071 : « Preciosa sunt Domino et expectata martirum... ».

40) Passio s. martirum Petri et Pauli (f. 137r-142r), BHL 6649 : « In diebus illis cum in urbe Roma verbum Dei apostolus... ».

41) Tractatus de actibus et passione b. Petri apostoli, a Lino, Romano episcopus editus (f. 142r-148v), BHL 6663 : « Licet plurima de apstolicis signis sacre Euvangeliorum... ».

42) Item tractatus de actibus et martirio s. Pauli apostoli ab eodem Lino greca lingua editus (f. 148v-153v), BHL 6574 : « Fuit quidam in Iherusalem de tribu Benjamin... ».

43) Passio s. virginum Fidei, Spei, Caritatis et matris earum Sapiencie (f. 154r-157r), BHL 2970 : « Mulier igitur quedam nomine Sapiencia... ».

44) Passio s. Felicitatis et VII filiorum eius, Januarii, Felicis, Filippi, Silvani, Alexandri, Vitalis, Marcialis... (f. 157r-158r) : « In diebus illis, Felicitatis illustris femina ac chrisianissima.... ». Omis par Molinier dans le Catalogue de 1885.

45) Passio s. Margarite [corrigé en Margarete] virginis et martiris (f. 158r-162r), BHL 5303 : « Post resurrectionem Domini nostri Ihesu Christi et gloriosam Ascensionem eius... ». A la marge, d'une main du 14e s. qui pourrait, selon Molinier, être de Bernard Gui : « Nota quod ubique debet dici Margareta, cum e, exceptis locis in quibus notatum est » (Molinier, 1885, p. 282).

46) Passio s. Christine virginis (f. 162r-166v), BHL 1749 : « Fuit autem olim quedam sancta et venerabilis puella... ».

47) Prefatio in passione b. Jacobi apostoli (f. 166v), BHL 4057 : « Natalis beati Jacobi apostoli fratris Iohannis euvangeliste... ».

48) Passio beatissimi Jacobi apostoli....edita a beato Clemente Alexandrino episcopo (f. 166v-169r), BHL 4057 : « Apostolus Domini nostri Ihesu Christi Jacobus... ».

49) Item de miraculis beati Jacobi (f. 169r-v) : « Procedente vero tempore post, quidam peregrinus pergens... ».

50) Passio s. Christofori martiris (f. 169v-172r), BHL 1766 : « Tempore illo regnante Dagno in civitate Samon... ».

51) Passio s. Cucufati martiris (f. 172r-173v), BHL 1999 : « Magnum olim et animirabile valdeque perspicuum miraculum... ».

52) Passio s. Felicis episcopi et martiris (f. 173v-175v), BHL 2869 : « In diebus illis erat quidam puer nomine Felix... ».

53) Passio s. martirum Nazarii et Celsi (f. 175v-182r), BHL 6039 : « Virtutum quidem laudes et belli gloriosa certamina... ».

54) Passio s. Pantaleonis martiris (f. 182r-186r), BHL 6440 : « In tempore illo facta est persecutio Christianorum propter fidem... ».

55) Passio s. Felicis martiris qui passus est in Ravenna [corrigé en Gerunda] civitate... (f. 186r-188r), BHL 2864 : « In diebus illis, sub Diocletiano et Maximiano consulibus, tempore quo... ».

56) Tractatus de inventione corporis beatissimi martiris Stephani prothomartiris Christi (f. 188r-189v), Migne, Patrologia latina, 41, c. 807 (traité de Lucien, prêtre de Jérusalem, traduit en latin par l'espagnol Avitus) ; BHL 7853 : « Lucianus misericordia Dei indigens... ».

57) Passio s. Sixti episcopi et martiris (f. 189v-190v), BHL 7812 : « Magna martirum et precelsa sunt... ».

58) Passio s. martirum Justi et Pastoris (f. 190v-191v), BHL 4595 : « In diebus illis, dum crudelissimus Dacianus... ».

59) Passio s. Menne [corrigé en Manetis] (f. 191v-194r) : « Item singulorum gesta sanctorum beati Mammetis... ».

60) Passio s. Cypriani episcopi et martiris (f. 194r-195r), BHL 2038d : « In diebus illis Tusco et Basso consulibus, Cartagine... ».

61) Passio s. Laurentii levite et martiris (f. 195r-198v), BHL 7801 et 4753 : « Horta quidem sedicione sub Decio Cesare... ».

62) Passio s. martirum Ypoliti et Concordie nutricis eius (f. 198v-200r), BHL 3961 : « Consumato igitur beati Laurencii martirio... ».

63) Passio s. Simphoriani martiris (f. 200r-201v) : « In diebus illis cum aversus Christianorum nomen... ».

64) Passio s. Bartholomei apostoli (f. 201v-206v), BHL 1002 : « In die autem tres esse apud hystoriographos asseruntur... ».

65) Passio s. Genesii martiri (f. 206v-207v), BHL 3304 : « Proprium atque indigenam Arelatensis urbis... ».

66) Passio s. Juliani martiris (f. 207v-208v), BHL 4540 : « Sublimem atque venerabilem passionem beatissimi Juliani... ».

67) Vita s. Sabine virginis (f. 208v-210v) : « Sabinus autem nobilis et dives in opido... ».

68) Incipit sermo de decollatione beati Johannis Baptiste (f. 210v-213r) : « Heu me, quid agam, unde sermonis exordium faciam... ».

65) Passio s. Marcelli martiris (f. 213r-214r), BHL 5245 : « Cum sub Antonino, qui Romani imperii apicem... ».

66) Passio s. Ferreoli martiris (f. 214r-215r), BHL 2912 : « Dum perversas provincias Christanorum genus... ».

67) Passio s. Eugenie virginis et martiris, sociorumque eius Proti et Jacincti (f. 215r-221v), BHL 2666 : « Septimo igitur consulatus sui anno... ».

68) Passio s. Eufemie virginis et martiris (f. 221v-224v), BHL 2708c : « In diebus illis erat in Europa congregatio magna... ».

69) Passio s. Mathei apostoli et evangeliste (f. 224v-228v), BHL 5690 : « Quoniam Deo cura est de hominibus... ».

70) Passio s. Mauricii, Exuperii, Candidi, Victoris atque Vitalis (f. 228v-230v) : « Sub Maximiano qui Romane reipublice cum Diocleciano... ».

71) Passio s. martirum Cypriani et Justine (f. 230v-237v) : « In diebus illis sub Diocleciano imperatore, in civitate Antiochia... ».

72) Passio s. martirum Cosme et Damiani, Autemii, Leoncii et Euprepii (f. 238r-239r) : « In diebus illis subs Diocleciano et Maximiano imperatoribus, sedente Lysia... ».

73) Passio s. Leodegarii episcopi et martiris (f. 239v-242v), BHL 4851 (selon Molinier, 1885 : fragment de la vie d'Ursin, éditée par Mabillon, AA. SS. ord. S. Benedicti, II, 698 et suiv.) ; : « Igitur beatus Leodegarius ex progenie celsa Francorum... ».

74) Item de mirabilibus ejusdem (f. 242v-245r), BHL 4851 : « Illo igitur in tempore, sacerdotes quidam... ».

75) Passio s. Fidi virginis et martiris (f. 245r-246r), BHL 2928 : « Sancta igitur Fides, Agennensium civitate oriunda... ».

76) Passio s. martirum Sergi et Bachi (f. 246r-251r), BHL 7601 : « In diebus illis Maximiano tyranno regnante... ».

77) Passio s. martirum Dionisi episcopi, Rustici et Eleutherii (f. 251r-252v) : « Gloriose martirum passiones et preciosa Domino ipsorum... ».

78) Passio beatissimi Caprasii martiris (f. 252v-254r) : « Eo igitur tempore, quo beata Fides pro Christi fide... ».

79) Passio s. martirum Crispini et Crispiniani (f. 254v-256r), BHL 1990 : « Temporinus illis cum Maximianus et Dioclecianus, qui simul imperii... ».

80) Passio s. apostolorum Symonis et Jude (f. 256r-260v), BHL 7749 : « Simon itaque Cananeus et Judas Zelotes... ».

81) Passio beatissimi martiris Christi Quintini (f. 260v-264r), BHL 7008 : « Descriptiones vitae sanctorum martirum preconia sunt victoris... ».

82) Inventio corporis sancti Quinti (f. 264r-265r), AA. SS., janvier, I, 154-155 ; BHL 7014 : « Huic itaque viro sanctissimo inter cetera virtutum suarum... ».

83) Vita et passio beati Eustachii martiris (f. 265r-268v), BHL 2760 : « In diebus Trajani imperatoris, demonum prevalente fallacia... ».

84) Passio s. Menne martiris (f 268v-270v), BHL 5921 : « Anno igitur secundo imperii sui, Diocletianus augustus... ».

85) Passio s. Aciscli et Victorie (f. 270v-272v), BHL 26 : « In temporibus illis, cum primum descendisset ad urbem... ».

86) Passio s. Romani et comitum eius (f. 272v-275v) : « Tempore Diocleciani et Maximiani imperatorum, cum a paganis... ».

87) Translatio s. Stephani prothomartiris Iherosolimis ad Constantinopolim civitatem (f. 275v-277r), BHL 7858 : « Factum est autem cum esset reconditum corpus s. Stephani... ».

88) Passio s. Cecile virginis ac sociorumque eorumdem (f. 277r-284r), BHL 1495 : « Humanas laudes et insula mortalium... ».

89) Passio s. Clementis episcopi (f. 284r-286v), BHL 1848 : « Tercius Romane ecclesie prefuit Clemens... ».

90) Passio s. Grisogoni martiris (f. 286v-288r), BHL 1795 : « Omnia que a sanctis gesta sunt vel que de eis... ».

91) Passio s. Petri episcopi et martiris (f. 288v-290v), BHL 6696 : « Ad corroboranda corda credencium... ».

92) Passio beate Katerine virginis et martiris (f. 290v-294r), BHL 1659 : « Regnante igitur Maxencio Cesare, Maximiani augusti filio... ».

93) Passio beatissimi Saturnini episcopi et martiris (f. 294r-300v), BHL 7503 « Igitur in temporis curriculo postquam salvator noster... » (f. 294r), « Explicit passio s. Saturnini tolosani pontificis que scriptorum vicio fuerat depravata, sed a Borello, Ausonensi scolastico est correcta, quia ab eiusdem litterato auctore fuerat dictata » (f. 300v).

94) Passio s. Saturnini (f. 300v-301r), voir Ruinard, Acta sincera, p. 109 : « Mansit aliquamdiu sub vili cespite... ».

95) Item de mirabilibus eius (f. 301r-302r) : « Saturninus igitur martir ut fertur, ab apostolis ordinatus... ».

96) Item de actibus eiusdem Saturnini (f. 302v-305r) : « Honoratus quidem Tolose episcopus, et Firmus atque Firminus... ».

Historique de la conservation

Ce manuscrit appartient à un ensemble de trois livres : ms. 477, 478, 479. Dans le ms. 479, on trouve trois ex-libris du 14e siècle montrant qu'il appartenait à la bibliothèque du couvent des dominicains de Toulouselien[Ancien possesseur / Propriétaire précédent] : Iste liber est fratrum predicatorum de Tholosa (f. Ar), Vite iste sanctorum sunt Patrum predicatorum Tholose (f. 306r), Vite iste sanctorum sunt fratrum predicatorum conventus Tholose (f. 306r) (Morard, 2014, p. 111). Le ms. 479 ayant conservé sa reliure non restaurée, il porte encore en place plusieurs étiquettes typiques des livres de cette bibliothèque dont l'étiquette 59.

En haut du f. 2r du ms. 478, un écu à la fasce et à trois demi-pals en chef tracé en rouge, pourrait dater du 15e ou du 16e siècle ( image). Il est est repris dans la marge inférieure du ms. 479 au f. 206r, en pendant d'un autre écu à trois annelets au f. 205v ( image) (description des écus : V. Dumoulin). Dans le ms. 479 ces deux écus prennent place sur les feuillets de la vie de l'apôtre Barthélémy, ils ont été tracés semble-t-il en même temps que plusieurs pieds de mouche ajoutés aux f. 206r-v.

Les fragments réemployé dans les gardes de la reliure du ms. 477, proviennent d'une même Bible dont T. Falmagne a montré qu'elle avait été démembrée pour relier plusieurs manuscrits provenant tous de la bibliothèque des dominicains de Toulouse (Falmagne, 2016, p. 372, 381, n° 61).

Au 17e siècle, on a ajouté au revers du plat supérieur la note suivante : « Reverendissimus in Christo Pater ac Dominus frater Bernardus / Guidonis Episcopus Lodovensis ex Ordine Praedicatorum/ assumptus, qui fuit 17 annis Inquisitor Tholosanus de / novo stilo valde veridico et diserto vitas sanctorum / compilavit ; predictumque opus in duobus voluminibus/ scribi fecit pro conventu Tholosano eiusdem Ordinis / ad quem singulari afficiebatur affectione, plurimum/ confidens fratrum conventus dictis sanctis orationibus/ apud omnipotentem Deum adiuvari. Et ideo quicumque legis hunc titulum, ora pro eius anima Dominum Iesum / Christum. Obiit illustrissimus ille antistes in crastino Sancti Thomae Martiris anno domini 1331, / fuitque portatum corpus eius post mortem/ Lemovici ad conventum Ordinis / prefati ubi vivens elegerat sepeleri », puis de la main du P. Laqueille « Vitam eius habes initio sequentis voluminis » (Morard, 2014, p. 111).

- Inventaire de la bibliothèque des dominicains de Toulouse par le Père Laqueille en 1683 S. 34, P. 4 : Idem iterum [Bernard Gui] de sanctis apostolis et martyribus utriusque sexus (Toulouse, BM, ms. 883, f. 135v).

- Liste de quelques livres conservés dans la bibliothèque des dominicains de Toulouse, établie vers 1680 : Bernardus Guido. en sept volumes (Paris, BnF, ms. latin 10395, f. 232r). Plus de sept manuscrits des dominicains de Toulouse peuvent être concernés par cet item, entre les livres dont il fut l'auteur (ms. 388, 450, 480, 481, 488, 489, 490) et ceux qui lui étaient attribués au 17e siècle comme le prouvent les étiquettes de titre de cette époque (ms. 313, 477, 478, 479).

- Inventaire de la bibliothèque municipale de Toulouse par l'abbé Dauzat en 1819 : n° 64. Guidonis. De ss. Apostol. et utriusque sexus martyribus.[Dauzat n'indique pas de provenance] 2 vol. / f. / 1331/ vél. (Toulouse, BM, ms. 1176, p. 470). Le n° 64 est également attribué sur exemplaire au ms. 481.

Informations sur le traitement Notice de Molinier (1885) révisée par Emilie Nadal (mars 2021).
Document(s) de substitutionCe manuscrit a été numérisé intégralement par l’IRHT. Il est consultable dans la Bibliothèque virtuelle des manuscrits médiévaux .Ce document a été numérisé intégralement. Il est consultable dans Gallica.Numérisation(s)
Manuscrit numérisé – BVMM

Numérisation(s)Document numérisé
Bibliographie

Notice sur le couvent des Jacobins de Toulouse, Toulouse, A. Chauvin, 1865, p. 27.

Molinier A., Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements, t.VII. Toulouse, Nîmes, Paris, 1885, p. IX, p. 279-286. https://archive.org/details/cataloguegnr07franuoft/page/278/mode/2up

Van Beek C.I.M.I, Passio sanctorum Perpetuae et Felicitatis, vol. 1, Nimègue, 1936, p. 126.

De Gaiffier B., « Notes complémentaires sur saint Vincent d'Agen », Recherches d'hagiographie latine, Bruxelles, 1971, p. 48-49 (Subsidia hagiographica n° 52)

Philippart G., Les légendiers latins et autres manuscrits hagiographiques, Turnhout, Brepols, 1977, p. 102 note 86.

Dolbeau F., « Anciens possesseurs des mansucrits hagiographiques latins de la Bibliothèque nationale de Paris », Revue d'histoire des textes, 9, 1979, p. 193 note 4 (cités sous leur ancienne cote : I, 10 ; I, 14 et I, 44).

Dolbeau F., « Notes sur l'organisation interne des légendiers latins », Hagiographie, cultures et sociétés (IVe-XVe s.), Paris, 1981, p. 12-31.

Toulouse. Sur les chemins de Saint-Jacques. De saint Saturnin au « Tour des Corps Saints » (Vème - XVIIIème siècles), cat. expo., Toulouse, Couvent des Jacobins, 1999, p. 250, n° 212.

Bultot-Verleysen A.-M., « Le Speculum sanctorale de Bernard Gui, témoin d'un intérêtp our la Vita de saint Géraud d'Aurillac au XIVe siècle », in E. Renard, M. Trigalet, X. Hermand, P. Bertrand (éd.), « Scribere sanctorum gesta » Recueil d'études d'hagiographie médiévale offert à Guy Philippart, (Hagiologia. Études sur la sainteté en Occident. Volume 3), Turnhout, Brepols, 2005, p. 371 note 23.

Gilles-Raynal A.-V., « Le dossier hagiographique de saint Saturnin de Toulouse (SGH XII) », in Goullet M., Heinzelmann M. (dir.), Miracles, vies et réécritures dans l'Occident médiéval, Jan Thorbecke Verlag, 2006, p. 376 (notice du ms. sur le De mirabilis sancti Saturnini BHL 7506), p. 384 (notice du ms. sur la Gesta Saturnini, BHL 7507), p. 392-393 (notice du ms. sur la Passion rimée, BHL 7503).

Haruna-Czaplicki H., Les manuscrits enluminés exécutés pour Bernard de Castanet évêque d'Albi de 1276 à 1308, et la production du livre à Toulouse aux alentours de 1300, thèse sous la direction de M. Pradalier-Schlumberger, Université Toulouse Le Mirail, 2006, vol. III, pl. 221-223.

Dubreil-Arcin, Vies de saints, légendes de soi. L'écriture hagiographique dominicaine jusqu'au Speculum sanctorale de Bernard Gui, Turnhout, Brepols, 2011, p. 173 note 41, p. 221-228, p. 372-373, p. 413-419.

Baillet C., Henriet P., « Gallia, 1130-fin XIIIe siècle. Province de Bordeaux, Auch et Narbonne », in Goullet M. (dir.), Hagiographies, t. 6, Turnhout, Brepols, 2014, p. 705-807 (cité par Medioevo Latino (MEL), n° 5503).

Morard M., « La bibliothèque évaporée. Livres et manuscrits des dominicains de Toulouse (1215-1840) » in Bériou N., Morard M., Nebbiai D. (éds.), Entre stabilité et itinérance. Livres et culture des ordres mendiants, Bibliologia 37, Turnhout, Brepols, 2014, p. 79, p. 85 note 52, p. 86 note 56, p. 107, p. 111.

Falmagne T., « Fragments et bibliothèques médiévales à Toulouse : vestiges mineurs, signes de bibliothèques majeures disparues », Culture religieuse méridionale. Les manuscrits et leur contexte artistique, Cahiers de Fanjeaux 51, Toulouse, Privat, 2016, p. 372, p. 381, n° 61.

Kaestli J.-D., « Les Actes de Paul et Thècle dans la tradition latine. Recherches sur les manuscrits des diverses formes de la Passio Theclae et leur signalement dans la Bibliotheca hagiographica latina », Analecta Bollandiana, 2017, 135, p. 265-358.

Baillet C., « Les saints de Gascogne dans le légendier de l'abbaye de Moissac », in Peloux F. (éd.), Le légendier de Moissac et la culture hagiographique méridionale autour de l'an mil, Brepols, Turnhout, 2018, p. 355, p. 361-362, p. 366.

Dubreil-Arcin A., « Une collection hagiographique dominicaine apparentée au légendier de Moissac : les mss. 477, 478 et 479 de la Bibliothèque municipale de Toulouse », in Peloux F. (éd.), Le légendier de Moissac et la culture hagiographique méridionale autour de l'an mil, Brepols, Turnhout, 2018, p. 289-322.

Gilles-Raynal A.-V., « Le dossier de saint Saturnin de Toulouse dans le légendier de Moissac : aux origines du dossier légendaire ? », in Peloux F. (éd.), Le légendier de Moissac et la culture hagiographique méridionale autour de l'an mil, Brepols, Turnhout, 2018, p. 236 note 5, p. 340 note 56.

Haruna-Czaplicki H., « Histoire et décoration de deux légendier toulousains apparentés au légendier de Moissac (BnF, lat. 3809A-5306 et Toulouse, Bibl. mun. 477-478 et 479, ca 1300) », in Peloux F. (éd.), Le légendier de Moissac et la culture hagiographique méridionale autour de l'an mil, Brepols, Turnhout, 2018, p. 231-287.

Falmagne T., « Fragments et recyclage d'une Bible chez les dominicains de Toulouse », in Nadal É., Vène M. (dir), La bibliothèque des dominicains de Toulouse, Toulouse, PUM, 2020, p. 39 note 12.

Nadal É., « Catalogue de l'exposition Manuscrits médiévaux des dominicains de Toulouse. Mémoire d'une bibliothèque », in Nadal É., Vène M. (dir), La bibliothèque des dominicains de Toulouse, Toulouse, PUM, 2020, p. 150 note 1.

Bibliographie

Bibale ms. 479

Retour en haut de page